مرکز پژوهش های اتاق ایران در گزارشی به ارائه تصویر کلان از نظامهای مالیات بر درآمد اشخاص(PIT) و بررسی تجربه کشورها پرداخته است. مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی از منظر دستیابی به اهداف عدالت و بازتوزیع درآمدی، مهم‌ترین پایه مالیاتی در هر نظام مالیاتی است. به رغم آنکه در کشورهای پیشرفته بیش از ۳۴ درصد از درآمدهای مالیاتی به مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی اختصاص یافته است، اما در ایران، یک روند ثابت حدود ۱۳ درصدی دارد. اندک بودن سهم مالیات بر درآمد اشخاص در ایران عمدتاً به دلیل کمبود آمار و اطلاعات مشاغل، عدم پیادهسازی نظام مالیات بر درآمد اشخاص و وجود معافیت‌های گسترده پایه‌های مالیاتی است که تداوم این روند می‌تواند به «تضعیف ادراک عدالت مالیاتی» و «تعمیق نابرابری» منجر گردد.
این گزارش در پی بررسی چند مساله است: اول) چه اصولی در طراحی نظام مالیات بر درآمد اشخاص باید درنظر گرفته شود. دوم) مولفهها و ویژگیهای سه نوع نظام مالیات بر جمع درآمد چیست و سوم) کشورهای مجری چه نظامی را برگزیدهاند و آیا میتوان یکسری قواعد کلی از رفتار مالیاتی در ۱۲۶ کشور مورد بررسی استخراج کرد؟
به طور کلی سه نوع نظام مالیات بر درآمد اشخاص در اکثر کشورها در حال پیادهسازی:”نظام مالیات بر جمع درآمد، نظام مالیات بر درآمد دوگانه و نظام مالیات بر درآمد یکنواخت. انتخاب هر یک از این سه نوع مختلف، دلالتهای متفاوتی بر عدالت و کارایی نظام مالیاتی خواهد داشت.
تحت نظام مالیات بر جمع درآمد، بدهی مالیاتی تابعی از مجموع تمامی درآمدهای کسب شده است. در نسخه محض این نظام مالیاتی، اصل بر این است که مجموع درآمدها با نرخهای تصاعدی مشمول مالیات میشوند. این در حالیست که در نظام مالیات بر درآمد دوگانه، هریک از درآمدها طبق جدول مالیاتی مختص به آن درآمد، مشمول مالیات خواهند شد. در این نظام، درآمد به دو جزء “درآمد سرمایه” و “درآمد کار” تفکیک میشود و درآمد سرمایه در نرخی یکنواخت و درآمد کار در نرخهای تصاعدی مشمول مالیات مالیات می شوند. نرخ یکنواخت مالیات بر درآمد سرمایه غالبا با پایینترین نرخ مالیات بر درآمد کار برابر است. در نظام مالیات بر درآمد یکنواخت نیز تمامی انواع درآمدها با نرخ مالیاتی یکنواخت مشمول مـالیات میشوند، به عبارتی درآمد حاصل از کار و سرمایه با نرخ یکسانی مشمول مالیات میشوند. هر سه نظام مزایا و معایبی دارند که در این گزارش به تفصیل به آن پرداخته شده است. مالیات بر درآمد اشخاص همانند هر پایه مالیاتی دیگر بر رفتار اشخاص اثر میگذارد و تصمیمات عرضه نیروی کار و پسانداز اشخاص را تحتالشعاع قرار میدهد. بر اساس یافتههای تجربی، وضع مالیات بر درآمد نیروی کار، هزینه کارایی قابل ملاحظهای ندارد اما وضع مالیات بر درآمدهای سرمایهای، ممکن است هزینه کارایی معنیداری به دلیل امکان خروج سرمایه به نظام اقتصادی تحمیل کند و در طول زمان تاثیرات نامطلوبی بر رشد اقتصادی بلندمدت کشور داشته باشد. از طرفی طرفداران نظام مالیات بر درآمد یکنواخت معتقدند که نظام مذکور بسیار سادهتر از دو نظام رقیب است.
نسبت تشکیل سرمایه ثابت به تولید ناخالص داخلی به طور متوسط در کشورهای مجری نظام مالیات بر درآمد یکنواخت ۲۵.۱ درصد، در کشورهای با نظام مالیات بر درآمد دوگانه ۲۴.۱۵ درصد و در کشورهای مجری نظام مالیات بر مجموع درآمد ۱۹.۹ درصد بوده است. این بدان معناست که با ثبات سایر شرایط، اعمال نرخهای مالیاتی پایینتر بر درآمدهای سرمایهای در کشورهای با نظام مالیات بر درآمد دوگانه، منجر به تجربه نسبت سرمایهگذاری به تولید ناخالص داخلی بالاتری شده است.